SPROOCHVERGLÄICH WALLONESCH & LËTZEBUERGESCH

RAPPROCHEMENTS ENTRE LE WALLON ET LE LUXEMBOURGEOIS

Sproochvergläich / Rimètadjes lingwistikes/ Comparaisons linguistiques

 

 

 

Lëtzebuergesch

 

 

walon

 

français

A > Aen

ouy > ouys

œil > yeux

Aacht

achtzeg

ût’  (EW)

ûtante

huit

quatre-vingt

Allerhelgenblumm

fleûr di Tossint

chrysanthème

Allerséilendag

djoû dès-âmes

le 2 nov., jour des morts

amplaz = aplaz

è l’ place di

au lieu de

ARTICLE DEFINI

Dat ass de Jhempi.

 

C’ èst l’ Djan-Pîre.

 

C’ est Jean-Pierre.

Aschenteller

batch aus cindes

cendrier

Auster

oûsse

huître

Bank

banke

banque 

Bark

bârke

barque

barlucken

waîtî burlu

loucher

belsch /∫/

bèlje /∫/

belge /ʒ/

besprëtzen

spritchî

éclabousser

Biljar

biliârd

billard

blénkeg

blinkant

lumineux

Block

blouke

boucle (de ceinture, …)

Bock

bok

bouc

Bratzel

brèles (pl.)

ciboulette

Braut (f) (pl. Brait)

brûte

fiancée, jeune mariée

Brulljen (m)

broulion

brouillon

Buttek

botike

magasin

Dachs

tasson

blaireau

datt

Hien huet gesongen , datt et duerch d’ganzt Haus geschaalt huet.

qui

Il a tchanté qui ça a frumejî au d’ triviès d’ tote li pia.

tellement que

Il a tellement chanté qu’on en a eu la chair de poule.

Diozees

diyocése

diocèse

Doff

Dofe

– < Adolphe

Dosen

dozin.ne

douzaine

doud (adj)

(Si ass) gestuerwen. (p.p.)

mwârt  (adj)

Il a moru. (p.p.)

mort (adj)

Il est mort. (p.p.)

dréchen

dréchenen

sètch

sètchi

sec 

sécher 

dréien

Dréiung

toûrner

toûrnadje

tourner 

rotation 

Drénkgeld

dringuèle

pourboire 

Drog / / 

drogue

drogue

Ee

ou > ous

œuf  > oeufs

Eil

(h)oulote

Hibou

Elëfant

èlèfant

éléphant

Elis 

Élise /-s/

Elise

-eneen: noëneen

après-n-on l’ ôte

consécutif (ex. : 6 jours _s)

ewech: wäit ewech vun 

lon èri di

loin de

Fabrik

fabrike

fabrique

falen

schwaach falen 

toumer

toumer fwèbe (/ flauw)

tomber

s’évanouir

Famill

famile

famille

Fassad /-t/

façâde /-t/

Façade

Fënster

fènièsse

fenêtre

Fësch

fëschen

pèchon

pèchî

poisson

pêcher 

Fiber

fibe

fibre

Fick

figue /-k/

figue

Finn

Fine < Adolfine

– < Adolphine

Flëpp

Flupe

– < Philippe

Fons

Fonse < Alfonse

– < Alphonse

Fotell

fautèle

fauteuil

Fotograf

fotografe

photographe

friessen

mougnî

manger (animaux)

Gaart

djârdin 

jardin

Gas

gâz /-s/

gaz

Geess

gade

chèvre 

Gendaarm

jendârme

gendarme

Getten

guètes

guêtres

Gidd

guide

rêne

ginn

krank ginn 

divenu

divenu malade

devenir

tomber malade

Gromper

crompîre (SW, EW)

pomme de terre

grouss

d’grouss Leit

déi kleng Leit 

grand

lès grandès djins

lès p’titès djins

grand

les personnes de haut rang

le menu peuple 

Gust

Gus’

Auguste

haut

oûy

aujourd’hui

haut den Owend 

odjoûrdu au nût

ce soir

Heed

bruyère, lande

Hick

hicken

hikète

hiketer

hoquet

hoqueter

Hoossecht

hausse

hâte

hott an har

hâr èt hote

à hue et à dia

huel 

hol 

creux

Husar

housâr

hussard

Hym

hime

hymne

Jheff

Djèf

Joseph

Jhick

tchike ?

bille

Jhorsch

Jorje /-∫/

Georges

Juck : den Héngerjuck

li djok (dès pouyes)

le perchoir (des poules)

Kaarp

cârpe

carpe

Kaart

cârte  (carte (routière))

carte

Kabes

cabus

chou 

Kamill

Camile /-l/

Camille

Kand

vu Kand un 

èfant

dispû èfant

 

depuis son enfance

kapott

capot’

cassé, fichu

Karwoch < Kar (en moyen haut-allemand; = en all. Trauer: tristesse profonde, affliction (in: Klack, 129, in: Luxemburger Wort, 07/04/2007)

(W) pèneûse samwin.ne < pèneûs: triste, affligé

(F) Semaine Sainte

Kasär(en)

casêre

caserne

kaschten

coster

coûter

Keess

caîsse /-e:s/

caisse

Klack

cloke

cloche

Kléier

kléieren

Kléiert

clér

cléri

cléreté

clair, limpide

clarifier, éclaircir

clarté, limpidité

Klemm

clame

pince

kleng

verklengeren

pitit

rap’titi

petit 

rapetisser 

Klensch

clitche

poignée ( de porte)

Klouschter

clôsse

monastère

Kolleg

colégue /e/

collègue

Kolléisch

coléje /-∫/

collège

Koppel

cope

couple

Korënt

côrintine

raisin sec

Koséng

cosin

cousin

Kouflapp (Kou: vache)

flate di vatche

bouse de vache

Krausel

crole

boucle

Krëpp(chen)

crèpe

crêche (de Noël); ratelier

Kretsch

crosse

béquille

Kris /-s/

crîse /-s/

crise /-z/

kromm

cron

tordu, crochu, courbé

Lëps

lèpe

lèvre

liesen

Lieser

Lieserin

Liesung

lîre

lîjeû

lîjeûse

lîjadje

lire 

lecteur 

lectrice 

lecture 

Limonad /-t/

limonâde /-t/

limonade

Maart /-a :-/

mârtchi /-a :-/

marché

Mandelen 

amandes

amygdales

Mann

Mënsch

ome

djin

homme

 

Mann – Fra

ome – feume

mari, époux – femme, épouse

Marbel

mârbe

marbre

Matill

Matile

Mathilde

Mattant

matante

tante

Meeschter

maîsse

maître, chef

Mëlz

misse

rate

Mësch

mouchon

moineau

mëschen

Mëschung

machî

machadje

mélanger

 

Mëspel

mèspe

nèfle

Mëtsch

mitche

miche

Mëtt , Mëttel

mitan

milieu 

Misär

misére

misère

Mischtroll

michtrol

sirop de betterave

moer

mwinre

maigre

mof

mauve /-f/

mauve

molen

Moler

ponde

pondadje

peindre 

peintre

Monni 

mononke

 

Monnonk

mononke

oncle

Moras

morasse

bourbe

Moschtert

mostaude

moutarde

Moss

Schaum

jonge Matrous

mossèt

chume

“mousse”

mousse  (des arbres)

mousse (chimique, …)

mousse (matelot)     

mudderséil

sou mudderséile leng

méreseû

tout à fait seul

Muerd

muerden

moûdrichadje

moûdri

assassinat

commettre un meurtre

Muskot /-ot/

muscâde /-a:t/

muscade /-a:t/

Naachen

naçale

barque

no

Ech iessen no der Kaart. 

Si orientéiere sech no der Landkaart

d’ après

Dji mindje d’ après l’ cârte.

Is s’ oryintenut d’après l’ cârte.

suivant / à

Je mange à la carte.

Ils s’orientent suivant la carte.

nobel

nôbe

noble

Nuecht

nut’

nuit

Oliv

olive

olive

Onkraut

cruwau, crouwin

mauvaise herbe

op

Setz de Stull op d’Säit.

su, so (EW)

Mèt l’ tchèyîre so l’ costé

sur

Mets la chaise de côté.

Orthographie

ôrtografîye

orthographe

paff: Ech war paff.

paf: Dj’ èsteûve tot paf.

étonné: J’étais tout étonne.

Pai

paye / -j/

paie,salaire

Papagei

papiga°y

perroquet

papeg

come dè l’pape

gluant, pâteux

PASSE COMPOSE

 

En huet sech an de Fanger geschnidden.

= W I s’ a côpé à s’ dwèt. — F Il s’est coupé au doigt.

Pastinak

pastinâde

panais

Paus

pause /-s/

pause

Pech

pék

poix

Peffer

pwève / -ɛf/

poivre

Pëmpernell

pimpurnèle

pimprenelle

Pëtz

pus’

puits

Pir

Pîre

Pierre

pissen

Pissen

pichî

pichadje

pisser

miction

Plack

plake

disque

Plomm

plome

plume

Polit

Polite < Hipolite

– < Hyppolite

Popp

pope (EW)

poupée

Porrett

porète (SW)

poireau

prett sinn

ièsse prèt’

être prêt

priedegen

Priedeger

prêtchî

prêtcheû

prêcher 

prédicateur 

Promm

pron.ne

prune

quaken

cwâker

coasser

Raf

rafen

rauve

rauveler

râtelier

ramasser

räpsen

reûpyî

roter

recht Koséngen 

drwèts cosins

cousins germains

reenen

Reen

ploûre

plouve

pleuvoir

pluie 

Regel

régue

règle 

Rëpp

Hank

Küst

cwasse

tiène

côte

côte

côte

côte

responsabel

rèspon’sâbe

responsable

Riedelen (pl.)

rouvioules (pl.)

rougeole (sg.)

Roll /-ↄ/

role /-ↄ/

rôle

Rotz

rotzen

ratchon

ratchî

crachat

cracher

Rous

rôse

érysipèle

schaimen

chumer

mousser

Schalott

chalote

échalotte

Schaum

chume

mousse

Scheet

skète

Bûche

Schëpp

chupe

pelle

schiel sinn

chîler

loucher

Schierteg

chorcê

tablier

Schiffer

chife

chiffre

schilzen

chîler

lorgner

Schlag

schloen

chlak

chlaker

coup

frapper

Schlitt

sglite

traîneau

Schlof

schlofe sinn

(somèy)

ièsse è chlof

sommeil

être au lit

Schnauf

schnauwen

chnouf

chnoufer

tabac à priser

priser (du tabac)

Schouss (sg.)

choû (sg)

giron, genoux

Schräiner

scrinî (EW)

menuisier

Schrauf

schrauwen

scrauwe

scrauwer

vis

visser

schweessen

Schweessen

souwer

souwadje

suer

sudation

Sekund

sègonde /-t/

seconde 

Simejon

Simèyon

Siméon

Sockett

sokète

chaussette

soen

Hie léisst sech näischt soen

dîre

I n’ si laît nin adîre.

dire

Il n’accepte aucun conseil.

sparen

spaurgnî

épargner

Spiecht

spwè

pic

Spinot

spinaus

épinard

Spioun

spionnéieren

spiyon

spiyoner

espion

espionner

Spréif

spreuwe

étourneau

sprëtzen

spritchî

pulvériser / éclabousser

Sprooch

Zong

langue

linwe

langue 

langue

sprutzen

spritchî

éclabousser

Spuervull

spreuwe

épervier

Stack

sto

souche

Stär

stwèle

étoile

steif

stèk

raide

Stoffi   

stofé

fromage blanc

Stomp

sto

souche

Stopp

stopa

bouchon

stoppen

Stopper

boucher

Stréi

strin

paille

studéieren

Student

studyî

studiant

étudier

étudiant

suckelen

Suckelen

sucî

suçadje

sucer 

succion

Suerg

suergen

sogne

sognî

soin 

soigner 

Täsch

tahe (EW)

poche

técken

tuker

cogner

Tëlëfon

tèlèfone

téléphone

Tierk

Turk

Turc

Träip

tripe

boudin

Trëpp

tripe

boudin

Trinn

Trine

Catherine

Truff / Torf

troufe

tourbe

Tubak

toubak

tabac

tuten

tûter

klaxonner

tzrëppelen

tripeler ?

piétiner

Uerder

ôrde

ordre

verfluchen

Fluch

maudi

maudichadje

maudire

malédiction

Wafel

waufe

galette; gaufre

Watt

wate

ouate

Weed

wêde (EW)

pâturage

wéineg

wêre

peu

Wëspel

wèspe

bourdon, guêpe

Westen

ouwès’

ouest

Wett

wadjûre

pari

wetten

wadjî

parier

woen

wazu

oser

Wues

wazon

gazon

Share This