SPROOCHVERGLÄICH WALLONESCH & LËTZEBUERGESCH
RAPPROCHEMENTS ENTRE LE WALLON ET LE LUXEMBOURGEOIS

Sproochvergläich / Rimètadjes lingwistikes/ Comparaisons linguistiques
Lëtzebuergesch
|
walon |
français |
A > Aen | ouy > ouys | œil > yeux |
Aacht achtzeg | ût’ (EW) ûtante | huit quatre-vingt |
Allerhelgenblumm | fleûr di Tossint | chrysanthème |
Allerséilendag | djoû dès-âmes | le 2 nov., jour des morts |
amplaz = aplaz | è l’ place di | au lieu de |
ARTICLE DEFINI Dat ass de Jhempi. |
C’ èst l’ Djan-Pîre. |
C’ est Jean-Pierre. |
Aschenteller | batch aus cindes | cendrier |
Auster | oûsse | huître |
Bank | banke | banque |
Bark | bârke | barque |
barlucken | waîtî burlu | loucher |
belsch /∫/ | bèlje /∫/ | belge /ʒ/ |
besprëtzen | spritchî | éclabousser |
Biljar | biliârd | billard |
blénkeg | blinkant | lumineux |
Block | blouke | boucle (de ceinture, …) |
Bock | bok | bouc |
Bratzel | brèles (pl.) | ciboulette |
Braut (f) (pl. Brait) | brûte | fiancée, jeune mariée |
Brulljen (m) | broulion | brouillon |
Buttek | botike | magasin |
Dachs | tasson | blaireau |
datt Hien huet gesongen , datt et duerch d’ganzt Haus geschaalt huet. | qui Il a tchanté qui ça a frumejî au d’ triviès d’ tote li pia. | tellement que Il a tellement chanté qu’on en a eu la chair de poule. |
Diozees | diyocése | diocèse |
Doff | Dofe | – < Adolphe |
Dosen | dozin.ne | douzaine |
doud (adj) (Si ass) gestuerwen. (p.p.) | mwârt (adj) Il a moru. (p.p.) | mort (adj) Il est mort. (p.p.) |
dréchen dréchenen | sètch sètchi | sec sécher |
dréien Dréiung | toûrner toûrnadje | tourner rotation |
Drénkgeld | dringuèle | pourboire |
Drog / / | drogue | drogue |
Ee | ou > ous | œuf > oeufs |
Eil | (h)oulote | Hibou |
Elëfant | èlèfant | éléphant |
Elis | Élise /-s/ | Elise |
-eneen: noëneen | après-n-on l’ ôte | consécutif (ex. : 6 jours _s) |
ewech: wäit ewech vun | lon èri di | loin de |
Fabrik | fabrike | fabrique |
falen schwaach falen | toumer toumer fwèbe (/ flauw) | tomber s’évanouir |
Famill | famile | famille |
Fassad /-t/ | façâde /-t/ | Façade |
Fënster | fènièsse | fenêtre |
Fësch fëschen | pèchon pèchî | poisson pêcher |
Fiber | fibe | fibre |
Fick | figue /-k/ | figue |
Finn | Fine < Adolfine | – < Adolphine |
Flëpp | Flupe | – < Philippe |
Fons | Fonse < Alfonse | – < Alphonse |
Fotell | fautèle | fauteuil |
Fotograf | fotografe | photographe |
friessen | mougnî | manger (animaux) |
Gaart | djârdin | jardin |
Gas | gâz /-s/ | gaz |
Geess | gade | chèvre |
Gendaarm | jendârme | gendarme |
Getten | guètes | guêtres |
Gidd | guide | rêne |
ginn krank ginn | divenu divenu malade | devenir tomber malade |
Gromper | crompîre (SW, EW) | pomme de terre |
grouss d’grouss Leit déi kleng Leit | grand lès grandès djins lès p’titès djins | grand les personnes de haut rang le menu peuple |
Gust | Gus’ | Auguste |
haut | oûy | aujourd’hui |
haut den Owend | odjoûrdu au nût | ce soir |
Heed | hé | bruyère, lande |
Hick hicken | hikète hiketer | hoquet hoqueter |
Hoossecht | hausse | hâte |
hott an har | hâr èt hote | à hue et à dia |
huel | hol | creux |
Husar | housâr | hussard |
Hym | hime | hymne |
Jheff | Djèf | Joseph |
Jhick | tchike ? | bille |
Jhorsch | Jorje /-∫/ | Georges |
Juck : den Héngerjuck | li djok (dès pouyes) | le perchoir (des poules) |
Kaarp | cârpe | carpe |
Kaart | cârte (carte (routière)) | carte |
Kabes | cabus | chou |
Kamill | Camile /-l/ | Camille |
Kand vu Kand un | èfant dispû èfant |
depuis son enfance |
kapott | capot’ | cassé, fichu |
Karwoch < Kar (en moyen haut-allemand; = en all. Trauer: tristesse profonde, affliction (in: Klack, 129, in: Luxemburger Wort, 07/04/2007) (W) pèneûse samwin.ne < pèneûs: triste, affligé (F) Semaine Sainte | ||
Kasär(en) | casêre | caserne |
kaschten | coster | coûter |
Keess | caîsse /-e:s/ | caisse |
Klack | cloke | cloche |
Kléier kléieren Kléiert | clér cléri cléreté | clair, limpide clarifier, éclaircir clarté, limpidité |
Klemm | clame | pince |
kleng verklengeren | pitit rap’titi | petit rapetisser |
Klensch | clitche | poignée ( de porte) |
Klouschter | clôsse | monastère |
Kolleg | colégue /e/ | collègue |
Kolléisch | coléje /-∫/ | collège |
Koppel | cope | couple |
Korënt | côrintine | raisin sec |
Koséng | cosin | cousin |
Kouflapp (Kou: vache) | flate di vatche | bouse de vache |
Krausel | crole | boucle |
Krëpp(chen) | crèpe | crêche (de Noël); ratelier |
Kretsch | crosse | béquille |
Kris /-s/ | crîse /-s/ | crise /-z/ |
kromm | cron | tordu, crochu, courbé |
Lëps | lèpe | lèvre |
liesen Lieser Lieserin Liesung | lîre lîjeû lîjeûse lîjadje | lire lecteur lectrice lecture |
Limonad /-t/ | limonâde /-t/ | limonade |
Maart /-a :-/ | mârtchi /-a :-/ | marché |
Mandelen | amandes | amygdales |
Mann Mënsch | ome djin | homme
|
Mann – Fra | ome – feume | mari, époux – femme, épouse |
Marbel | mârbe | marbre |
Matill | Matile | Mathilde |
Mattant | matante | tante |
Meeschter | maîsse | maître, chef |
Mëlz | misse | rate |
Mësch | mouchon | moineau |
mëschen Mëschung | machî machadje | mélanger
|
Mëspel | mèspe | nèfle |
Mëtsch | mitche | miche |
Mëtt , Mëttel | mitan | milieu |
Misär | misére | misère |
Mischtroll | michtrol | sirop de betterave |
moer | mwinre | maigre |
mof | mauve /-f/ | mauve |
molen Moler | ponde pondadje | peindre peintre |
Monni | mononke |
|
Monnonk | mononke | oncle |
Moras | morasse | bourbe |
Moschtert | mostaude | moutarde |
Moss Schaum jonge Matrous | mossèt chume “mousse” | mousse (des arbres) mousse (chimique, …) mousse (matelot) |
mudderséil sou mudderséile leng | méreseû | tout à fait seul |
Muerd muerden | moûdrichadje moûdri | assassinat commettre un meurtre |
Muskot /-ot/ | muscâde /-a:t/ | muscade /-a:t/ |
Naachen | naçale | barque |
no Ech iessen no der Kaart. Si orientéiere sech no der Landkaart | d’ après Dji mindje d’ après l’ cârte. Is s’ oryintenut d’après l’ cârte. | suivant / à Je mange à la carte. Ils s’orientent suivant la carte. |
nobel | nôbe | noble |
Nuecht | nut’ | nuit |
Oliv | olive | olive |
Onkraut | cruwau, crouwin | mauvaise herbe |
op Setz de Stull op d’Säit. | su, so (EW) Mèt l’ tchèyîre so l’ costé | sur Mets la chaise de côté. |
Orthographie | ôrtografîye | orthographe |
paff: Ech war paff. | paf: Dj’ èsteûve tot paf. | étonné: J’étais tout étonne. |
Pai | paye / -j/ | paie,salaire |
Papagei | papiga°y | perroquet |
papeg | come dè l’pape | gluant, pâteux |
PASSE COMPOSE
| En huet sech an de Fanger geschnidden. = W I s’ a côpé à s’ dwèt. — F Il s’est coupé au doigt. | |
Pastinak | pastinâde | panais |
Paus | pause /-s/ | pause |
Pech | pék | poix |
Peffer | pwève / -ɛf/ | poivre |
Pëmpernell | pimpurnèle | pimprenelle |
Pëtz | pus’ | puits |
Pir | Pîre | Pierre |
pissen Pissen | pichî pichadje | pisser miction |
Plack | plake | disque |
Plomm | plome | plume |
Polit | Polite < Hipolite | – < Hyppolite |
Popp | pope (EW) | poupée |
Porrett | porète (SW) | poireau |
prett sinn | ièsse prèt’ | être prêt |
priedegen Priedeger | prêtchî prêtcheû | prêcher prédicateur |
Promm | pron.ne | prune |
quaken | cwâker | coasser |
Raf rafen | rauve rauveler | râtelier ramasser |
räpsen | reûpyî | roter |
recht Koséngen | drwèts cosins | cousins germains |
reenen Reen | ploûre plouve | pleuvoir pluie |
Regel | régue | règle |
Rëpp Hank Küst | cwasse tiène côte | côte côte côte |
responsabel | rèspon’sâbe | responsable |
Riedelen (pl.) | rouvioules (pl.) | rougeole (sg.) |
Roll /-ↄ/ | role /-ↄ/ | rôle |
Rotz rotzen | ratchon ratchî | crachat cracher |
Rous | rôse | érysipèle |
schaimen | chumer | mousser |
Schalott | chalote | échalotte |
Schaum | chume | mousse |
Scheet | skète | Bûche |
Schëpp | chupe | pelle |
schiel sinn | chîler | loucher |
Schierteg | chorcê | tablier |
Schiffer | chife | chiffre |
schilzen | chîler | lorgner |
Schlag schloen | chlak chlaker | coup frapper |
Schlitt | sglite | traîneau |
Schlof schlofe sinn | (somèy) ièsse è chlof | sommeil être au lit |
Schnauf schnauwen | chnouf chnoufer | tabac à priser priser (du tabac) |
Schouss (sg.) | choû (sg) | giron, genoux |
Schräiner | scrinî (EW) | menuisier |
Schrauf schrauwen | scrauwe scrauwer | vis visser |
schweessen Schweessen | souwer souwadje | suer sudation |
Sekund | sègonde /-t/ | seconde |
Simejon | Simèyon | Siméon |
Sockett | sokète | chaussette |
soen Hie léisst sech näischt soen | dîre I n’ si laît nin adîre. | dire Il n’accepte aucun conseil. |
sparen | spaurgnî | épargner |
Spiecht | spwè | pic |
Spinot | spinaus | épinard |
Spioun spionnéieren | spiyon spiyoner | espion espionner |
Spréif | spreuwe | étourneau |
sprëtzen | spritchî | pulvériser / éclabousser |
Sprooch Zong | langue linwe | langue langue |
sprutzen | spritchî | éclabousser |
Spuervull | spreuwe | épervier |
Stack | sto | souche |
Stär | stwèle | étoile |
steif | stèk | raide |
Stoffi | stofé | fromage blanc |
Stomp | sto | souche |
Stopp | stopa | bouchon |
stoppen | Stopper | boucher |
Stréi | strin | paille |
studéieren Student | studyî studiant | étudier étudiant |
suckelen Suckelen | sucî suçadje | sucer succion |
Suerg suergen | sogne sognî | soin soigner |
Täsch | tahe (EW) | poche |
técken | tuker | cogner |
Tëlëfon | tèlèfone | téléphone |
Tierk | Turk | Turc |
Träip | tripe | boudin |
Trëpp | tripe | boudin |
Trinn | Trine | Catherine |
Truff / Torf | troufe | tourbe |
Tubak | toubak | tabac |
tuten | tûter | klaxonner |
tzrëppelen | tripeler ? | piétiner |
Uerder | ôrde | ordre |
verfluchen Fluch | maudi maudichadje | maudire malédiction |
Wafel | waufe | galette; gaufre |
Watt | wate | ouate |
Weed | wêde (EW) | pâturage |
wéineg | wêre | peu |
Wëspel | wèspe | bourdon, guêpe |
Westen | ouwès’ | ouest |
Wett | wadjûre | pari |
wetten | wadjî | parier |
woen | wazu | oser |
Wues | wazon | gazon |

Dachs : W tasson : F blaireau

pronom personnel complément + verbe de mode + infinitif : L = W -- F
sech kënne(n) leeschten: W si p(o)lu pèrmète : F pouvoir SE permettre
